Śliwicki Józef (1867—1944), aktor teatralny i filmowy, reżyser, pedagog, działacz społeczny.

Ur. 26 XII w Warszawie, był synem poślubionych w r. 1867 Leona Jana (1841—1914), naczelnego tapicera Warszawskich Teatrów Rządowych (WTR), i Karoli Michaliny z domu Trapszo (1847—1892). Miał sześcioro młodszego rodzeństwa, siostry: Michalinę Mariannę (1869—1944), zamężną za Remigiuszem Michałem Dehnelem, Cecylię (1875—1960), wydaną w r. 1897 za Henryka Gallego (zob.), i Bronisławę Leonię (ur. 1877), od r. 1906 pierwszą żonę Jana Węgrzyna, inżyniera, oraz braci: Daniela (zob.), Leona i nieznanego z imienia.

Nie ukończywszy nauki w III Gimnazjum w Warszawie, rozpoczął Ś. praktykę w pracowni tapicerskiej ojca. Równocześnie uczył się aktorstwa u Anastazego Trapszy, swego stryjecznego dziadka. Dn. 28 XII 1884 wystąpił w przedstawieniach dla dzieci amatorskiego zespołu Warszawskiego Tow. Dobroczynności: „Do szkół” i „Ze szkół” Leopolda Świderskiego (reż. Antoni Golański), a następnie w „Zaczarowanej Magdusi” Ludwika Niemojowskiego i „Doboszu pułkowym” Jana Kantego Gregorowicza; w czerwcu 1885 odtworzył w tym zespole postać Alfreda Łańczuka w „Niewinnych” Aleksandra Świętochowskiego. Po spotkaniu z przebywającym w Warszawie Stanisławem Koźmianem, dyrektorem teatru krakowskiego, przeniósł się w sierpniu t.r. do Krakowa. Mimo że w nowym sezonie dyrekcję tego teatru objął Jakub Glikson, Ś. został przez niego zaangażowany 5 IX i już tego dnia wystąpił jako Pomocnik rejenta w „Lisie w kurniku” Kazimierza Zalewskiego. W sezonie 1885/6 grał m.in. kapitana Wasilewskiego w „Kościuszce pod Racławicami” Władysława Ludwika Anczyca, Fabera w „Teodorze” V. Sardou, Filona w „Balladynie” Juliusza Słowackiego oraz Zbroję w „Konfederatach barskich” Adama Mickiewicza. Latem 1886 uczestniczył w występach zespołu krakowskiego pod kierunkiem Władysława Antoniewskiego w Król. Pol. (w Sosnowcu, Częstochowie, Kielcach, Radomiu i Piotrkowie), gdzie grał m.in. Edwarda w „Wicku i Wacku” Zygmunta Przybylskiego. «Postaci i wzrostu proporcjonalnych, rysów dobrych» (E. Kietlińska), był bardzo często obsadzany: w r. 1886 wystąpił w czterdziestu czterech, a w r. 1887 w czterdziestu dziewięciu rolach. «Orano nim bez miłosierdzia. Grywał nieraz przez cały tydzień dzień po dniu — i to duże role — a w niedzielę dwa razy. […] zawsze rolę umiał, nigdy nie okazywał zmęczenia» (Kietlińska). Wyróżnił się, grając rolę tytułową w „Kościuszce pod Racławicami”, a także Lelum w „Lilli Wenedzie” (reż. Roman Żelazowski) i Nieznajomego w „Horsztyńskim” Słowackiego. W „Czasie” (1888 nr 249) radzono mu, aby jako Jan w „Marynarzu” A. Theurieta wyrażał uczucia nie «machaniem rękami, ale słowem i mimiką twarzy». W „Obronie Częstochowy” Elżbiety Bośniackiej grał kilka ról: Ojca Bonifacego, Piotra Czarnieckiego i Müllera.

W czerwcu 1889 z częścią zespołu kierowaną przez Hipolita Wójcickiego występował Ś. w Stanisławowie i Szczawnicy. W Krakowie partnerował Helenie Modrzejewskiej: w r. 1890 m.in. jako Zbigniew w „Mazepie” Słowackiego, a w r. 1891 jako Malcolm w „Makbecie” i Claudio w „Wiele hałasu o nic” W. Shakespeare’a. Do kolejnych wspólnych występów z Modrzejewską (miał grać Orlanda w „Jak wam się podoba” Shakespeare’a) nie doszło, bowiem 30 V 1891 zwichnął nogę na próbie i musiał leczyć się w szpitalu. Również w r.n. choroba uniemożliwiła mu indywidualne występy gościnne w Warszawie, które dawały możliwość przejścia do WTR. Po wyzdrowieniu grał Józefa Warkę w „Jakubie Warce” Daniela Zglińskiego; na Władysławie Prokeschu („Echo Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1893 nr 494) duże wrażenie wywarło wtedy «stopniowanie zamętu umysłowego, a następnie sceny obłąkania (studiowane z naturalnych wzorów w zakładzie wariatów)». W ostatnim przedstawieniu w gmachu Starego Teatru 31 VIII 1893, widowisku Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego „Nowy rok”, Ś. śpiewał autobiograficzny kuplet.

Zaangażowany przez Tadeusza Pawlikowskiego do Teatru Miejskiego w nowym gmachu przy pl. Świętego Ducha, występował tam Ś. już od wieczoru inauguracyjnego 21 X 1893; był tam również reżyserem do r. 1896. Przygotował szesnaście sztuk, zaczynając od „Pana Beneta” Aleksandra Fredry (11 XI 1893), po czym wyreżyserował m.in. „Chwast” Józefa Blizińskiego, „Honor” i „Walkę motyli” H. Sudermanna, „Otella” i „Wiele hałasu o nic” Shakespeare’a, „Kiejstuta” Adama Asnyka oraz „Dziewice” M. Pragi we własnym tłumaczeniu z języka włoskiego. Będąc «pierwszym kochankiem na scenie polskiej» (Kietlińska), grał m.in. Jerzego w „Hardych duszach” Zygmunta Sarneckiego wg „Bene nati” Elizy Orzeszkowej, Sebastiana w „Wieczorze Trzech Króli” Shakespeare’a oraz Mortimera w „Marii Stuart” F. Schillera (w dwóch ostatnich partnerując Modrzejewskiej), Szczęsnego w „Horsztyńskim”, Walerego w „Skąpcu” Moliera, Porucznika w „Damach i huzarach” Fredry, Romea w „Romeo i Julia” Shakespeare’a, Kazimierza w „Tamtym” Gabrieli Zapolskiej, tytułową rolę w „Ruy Blasie” V. Hugo, Kazimierza Pułaskiego w „Konfederatach barskich”, a także Gottwalda w „Hanusi” G. Hauptmanna (27 II 1895, reż. Pawlikowski). Występował gościnnie: w Warszawie w sierpniu 1896 jako m.in. Zbigniew w „Mazepie”, Birbancki w „Dożywociu” i Alfred w „Mężu i żonie” Fredry oraz w lipcu i sierpniu r.n. jako m.in. Aleksander Niewierski w „Kuli u nogi” Jana Szutkiewicza; w czerwcu 1898 grał we Lwowie. W przedstawieniu 27 VI t.r. w Teatrze Miejskim z okazji odsłonięcia dzień wcześniej w Krakowie pomnika Mickiewicza wystąpił jako Gustaw-Konrad w dwóch scenach z „Dziadów”. Od 12 VII do 10 IX gościł ponownie w Warszawie, grając w czterdziestu ośmiu przedstawieniach, m.in. Zbigniewa w „Mazepie” i Cassia w „Otellu” Shakespeare’a, po czym 13 IX został zaangażowany tam do WTR. Ostatnią z ponad czterystu ról zagranych w Krakowie był 22 IX Hamlet.

Jako aktor etatowy WTR wystąpił Ś. pierwszy raz na scenie Teatru Rozmaitości (od r. 1924 Teatr Narodowy) 28 IX 1898 w roli Tumrego w „Chacie za wsią” Jana Kantego Galasiewicza i Zofii Mellerowej wg Józefa Ignacego Kraszewskiego. W l. 1898—1904 kierował amatorskim zespołem Tow. Miłośników Sceny, kontynuującym tradycję zespołu Tow. Dobroczynności, w którym stawiał pierwsze aktorskie kroki; wyreżyserował m.in. dramaty A. Schnitzlera i Lucjana Rydla, a „Dziką kaczkę”, „Wroga ludu” i „Podpory społeczeństwa” H. Ibsena uznano za najlepsze warszawskie przedstawienia tego autora. Pierwszy sukces jako aktor odniósł w WTR na początku r. 1899 rolą Mistrza Henryka w „Dzwonie zatopionym” Hauptmanna (reż. Bolesław Ładnowski); t.r. zagrał Gregersa Werlego w „Dzikiej kaczce”, Percinetta w „Romantycznych” E. Rostanda i tytułowego bohatera w „Fantazym” Słowackiego. W czerwcu i lipcu wystąpił gościnnie w Krakowie, m.in. jako Fantazy, Hamlet, Wacław w „Zemście” i Albin w „Ślubach panieńskich”, gdzie wprawdzie «był nader wykwintny — ale cóż za ideał niedołęgi» (Kietlińska), a także Kostka Napierski w prapremierze (28 VI) „Buntu Napierskiego” Jana Kasprowicza. W WTR grał amantów oraz bohaterów repertuaru modernistycznego, m.in. Łąckiego w „Złotym runie” Stanisława Przybyszewskiego, Alfreda Kalinę w „Dramacie Kaliny” Zygmunta Kaweckiego, Zbyszka w „Zbyszku i Danusi” Adolfa Walewskiego wg „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza (reż. Walewski), Jerzego w „Mocarzu” Stanisława Brzozowskiego, Sielskiego w „W małym domku” Tadeusza Rittnera oraz Olszewskiego w „Lekkomyślnej siostrze” Włodzimierza Perzyńskiego. Występował gościnnie we Lwowie: w r. 1900 (m.in. jako Fantazy), w r.n. (m.in. jako Percinett) i w r. 1902 (m.in. jako Łącki, Mistrz Henryk, Hamlet, Fantazy, Zbyszko i Mortimer — w kilku rolach partnerował Modrzejewskiej). W r. 1902 grał też w Łodzi. W Wilnie oraz wielokrotnie w Warszawie brał udział w l. 1902 i 1903 w co najmniej dwustu tajnych koncertach, z których dochody były przeznaczane na cele narodowe, m.in. nielegalne szkoły polskie i pomoc dla więźniów politycznych. Za wygłoszenie „Kazania księdza Marka” z „Konfederatów barskich” na wieczornicy w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie był zagrożony zesłaniem do Archangielska, musiał się również tłumaczyć przed władzami z deklamowania „Contra spem spero” Marii Konopnickiej. Latem 1905 w Wilnie recytował m.in. fragmenty roli Zbigniewa z „Mazepy”, które po klęsce Rosji w wojnie z Japonią odbierano jako manifestację patriotyczną.

Debiutem reżyserskim Ś-ego w WTR był „Demon ziemi” F. Wedekinda, wystawiony 8 III 1905; uznanie zdobył, reżyserując m.in. „Sonatę” Jana Augusta Kisielewskiego. Dn. 14 X t.r. objął stanowisko głównego reżysera dramatu i komedii WTR, do którego należał także dobór repertuaru. Na początek wyreżyserował „Przyjaciół” Fredry (22 X). Po krwawym stłumieniu demonstracji 1 XI w Warszawie był inicjatorem zawieszenia widowisk w WTR, na znak włączenia się artystów do strajku powszechnego; teatry nie grały do 20 XI. Z okazji uroczystości mickiewiczowskich 26 XI i 24 XII zorganizował poranki poetycko-muzyczne, podczas których recytował (za pierwszym razem w wersji ocenzurowanej) „Odę do młodości”. Wprowadził na scenę i wyreżyserował repertuar patriotyczny: „Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza, „Odsiecz Wiednia” oraz „Bogusławskiego i jego scenę” Wincentego Rapackiego (grał też rolę tytułową), „Obronę Częstochowy” i „Kazimierza i Esterkę” Stanisława Kozłowskiego. Wyreżyserował również niegrane wcześniej w Warszawie dramaty Słowackiego i to pod pełnym nazwiskiem autora: „Fantazego” (jako „Nową Dejanirę”, grał Fantazego), „Lillę Wenedę” (grał Derwida) i „Balladynę”. Wystawił liczne komedie Fredry, a także sztuki współczesne, m.in. „Edukację Bronki” Stefana Krzywoszewskiego. Do repertuaru wprowadził dramaty G. B. Shawa („Candida”, „Bohaterowie”) i O. Wilde’a („Kobieta bez znaczenia”). Był uznawany za znakomitego reżysera scen zbiorowych, czuwał też nad projektowaniem dekoracji. Zarzucano mu jednak, że dobiera repertuar pod kątem własnych możliwości aktorskich. Od r. 1906 był prezesem Kasy Pożyczkowo-Wkładkowej Artystów WTR (następnie Teatrów Miejskich), finansowanej z zysków za wystawianie „Obrony Częstochowy”, do której miała prawa autorskie (Kasą kierował do jej likwidacji w r. 1937). Z jego inicjatywy ogłoszono 3 V 1906 „Ustawę Związku Artystek, Artystów i pracowników warszawskich teatrów — Wielkiego, Rozmaitości i Nowości”, zatwierdzoną 27 II 1907 przez władze rosyjskie. Ś. objął w Związku kierownictwo «sekcji artystek i artystów dramatu i komedii oraz artystów orkiestry Teatru Rozmaitości» (Związek działał do końca rządów rosyjskich w Warszawie). W czasie kierowania sceną starał się Ś. o autonomię reżyserską, m.in. o prawo decydowania o obsadzie i wyznaczenia minimalnej liczby prób, doprowadził do wprowadzenia regulaminu teatralnego, kontroli finansowej oraz zmniejszenia ingerencji cenzury. Gdy prezes WTR Konstantin Herschelman zlekceważył jego oczekiwania związane z inscenizacją „Balladyny”, złożył demonstracyjnie dymisję i 21 III t.r. przestał pełnić funkcję głównego reżysera.

Ś. zajmował się także pracą pedagogiczną. Udzielał prywatnych lekcji dykcji i deklamacji. W Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Tow. Muzycznym prowadził w l. 1907—16 zajęcia z gry scenicznej. Dn. 14 VII 1908 podjął ponownie obowiązki reżyserskie w WTR, ale nie odpowiadał już za dobór repertuaru. Wyreżyserował „Hrabinę Cosel” Kozłowskiego wg Kraszewskiego, „Przywódcę” Krzywoszewskiego, „Skiza” Zapolskiej oraz „Smocze gniazdo” Adolfa Nowaczyńskiego. Największe sukcesy odniósł reżyserując w r. 1909 „Złotą Czaszkę” i „Beatrix Cenci” Słowackiego, „Sędziów” Wyspiańskiego, „Sen nocy letniej” Shakespeare’a (zagrał w nim Oberona), „Szkołę obmowy” R. Sheridana w przeróbce Wojciecha Bogusławskiego oraz „Hanusię”, uznaną za «małe arcydzieło tej wewnętrznej reżyserii, której mistrzem jedynym na scenie warszawskiej jest Śliwicki» (W. Rabski, „Kur. Warsz.” 1909 nr 281). W maju i czerwcu 1908 grał gościnnie w Wilnie m.in. Romea, Hamleta, Albina, Birbanckiego i Fantazego. Razem z Kazimierzem Kamińskim wyreżyserował „Aspazję” Świętochowskiego na jubileusz dramatopisarza 12 X t.r. Reżyserował także, w l. 1908—12, przedstawienia klasyczne dla młodzieży, wystawiane w warszawskim Teatrze Wielkim, poprzedzane prelekcjami pisarzy i krytyków. W r. 1909 zasiadał w jury konkursu im. Słowackiego na dramat, ogłoszonego przez redakcję „Kuriera Warszawskiego”. Uczył w Szkole Aplikacyjnej przy WTR w l. 1909—14. Koncentrował się w tej pracy głównie na repertuarze klasycznym, zwracając uwagę na poprawność deklamacji. Wyreżyserował sceny z „Fantazego”, „Skąpca” i „Ślubów panieńskich”, które złożyły się na popis studentów 9 VI 1912. Na 25-lecie pracy artystycznej 10 XII 1910 zagrał rolę tytułową w „Don Carlosie” Schillera we własnej reżyserii. Reżyserował „Sen srebrny Salomei” Słowackiego, „Tajfun” M. Lengyela, „Ponad siły” B. Bjørnsona i „Cyganerię warszawską” Nowaczyńskiego. Dn. 18 IV 1911 wystąpił gościnnie w Lublinie w roli Dolskiego w „Wielkim człowieku do małych interesów” Fredry. W r.n. rozpoczął współpracę z kinematografią rolą księdza wikarego w filmie „Krwawa dola” wg „Szkiców węglem” Sienkiewicza (reż. Władysław Paliński). Na przełomie l. 1913/14 występował gościnie w Kijowie (m.in. jako Hamlet, Birbancki i Fantazy).

Po wybuchu pierwszej wojny światowej w sierpniu 1914 ponownie został Ś. reżyserem głównym WTR. Wyreżyserował wówczas m.in. sztuki antyniemieckie „W niemieckich szponach” E. Haraucourta i „Pannę Fifi” G. de Maupassanta. Do jego kreacji aktorskich z tego okresu należał Poeta w „Weselu” Wyspiańskiego, wystawionym 6 III 1915 (reż. Juliusz Osterwa). Podczas okupacji niemieckiej należał do pierwszego zarządu Zrzeszenia Artystów Teatru Rozmaitości, kierującego teatrem w miejsce Dyrekcji WTR; zajmował się w nim sprawami administracyjnymi. Wraz z innymi członkami Zrzeszenia urządzał koncerty w szpitalach wojskowych, koszarach i warszawskiej Cytadeli. W styczniu 1916 wystąpił gościnnie w Łodzi. Od t.r. był członkiem zarządu Stow. Artystów Teatrów Polskich (działającego do r. 1918). W Warszawskiej Szkole Dramatycznej uczył od r. 1916 analizy ról. W r. 1917 rola Stanisława Augusta Poniatowskiego w „Księciu Józefie Poniatowskim” Jana Adolfa Hertza (reż. Paweł Owerłło) pozwoliła mu «na wykazanie rasowej wręcz dystynkcji, jasnej, wzorowej dykcji, mocnego psychologicznego postawienia postaci» (J. Lechoń). Dn. 3 XI 1918, w czasie antraktu podczas przedstawienia „Grzech Napoleona” Tadeusza Frenkla-Niwińskiego, odczytał ze sceny Teatru Rozmaitości manifest Rady Regencyjnej z 7 X t.r. o utworzeniu państwa polskiego.

W Polsce niepodległej zainicjował Ś. działania mające na celu powstanie nowego związku. Dn. 21 XII 1918 otworzył w Warszawie obrady środowiska aktorskiego, które powołały Związek Artystów Scen Polskich (ZASP). Przewodniczył Tymczasowemu Zarządowi ZASP, a 19 IV 1919 został pierwszym jego prezesem, wybrany przez I Walny Zjazd Delegatów; zrezygnował z tej funkcji w styczniu 1920. Jako aktor był związany z Teatrami Miejskimi. Podczas wojny polsko-sowieckiej t.r. pełnił służbę w Straży Obywatelskiej. W r. 1921 został ponownie wybrany na prezesa ZASP. T.r. zakończył pracę w Warszawskiej Szkole Dramatycznej i podjął zajęcia z dykcji w Oddz. Dramatycznym przy Państw. Konserwatorium Muzycznym; prowadził je do r. 1923. W tym czasie występował gościnnie w Łodzi (1923) oraz Poznaniu (1924). Drugą kadencję prezesury w ZASP zakończył w r. 1924. W październiku t.r. wszedł do zespołu nowo otwartego Teatru Narodowego. Zagrał tu m.in. Zabrzezińskiego w prapremierze „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego (reż. Osterwa) i Prospera w „Burzy” Shakespeare’a (reż. Stefan Jaracz). W r. 1925 z zespołem teatralnym Anieli i Henryka Małkowskich występował przez sześć tygodni dla polskich górników w piętnastu miejscowościach północnej Francji (grał w „Ślubach panieńskich” i widowiskach dla dzieci). W kwietniu 1926 został wybrany na prezesa ZASP; w tej kadencji wspierał budowę Domu Aktora w Skolimowie (oddany do użytku w r. 1928). Dn. 1 IX 1926 przeszedł na emeryturę, ale nadal pełnił funkcję w ZASP i występował, także gościnnie (w lipcu 1927 w Wilnie, w lutym r.n. w Toruniu). Od 30 VI 1927 kierował Polskim Inst. Teatrologicznym (w r. 1928 przestał działać), a od r. 1928 wykładał technikę wymowy w Warszawskim Duchownym Seminarium Metropolitalnym. W l. dwudziestych wystąpił w kilkunastu filmach, m.in. jako baron von Hochenreich w „Dla Ciebie Polsko” (1920, reż. Antoni Bednarczyk), weteran powstania styczniowego w „Miłości przez ogień i krew” (1924, reż. Jan Kucharski), Hrabia Barski w „Trędowatej” wg Heleny Mniszkówny (1926, reż. Edward Cyprian Puchalski i Józef Węgrzyn) oraz Stolnik w „Panu Tadeuszu” wg Mickiewicza (1928, reż. Ryszard Ordyński). W filmie dźwiękowym grał sporadycznie; pierwszy raz wystąpił w r. 1934 jako Jan Kazimierz w „Przeorze Kordeckim — Obrońcy Częstochowy” (reż. Puchalski).

W r. 1929 zakończył Ś. kolejną kadencję prezesa ZASP, ale w r. 1933 został na tę funkcję wybrany raz jeszcze i pełnił ją już do końca życia. W związku z niepodpisaniem przez Jaracza, dyrektora Teatru Ateneum, tzw. konwencji na prowadzenie teatru, Zarząd Główny ZASP ze Ś-m jako prezesem usunął go 12 XI 1934 dyscyplinarnie ze Związku; po licznych polemikach i protestach przywrócono Jaraczowi 1 VII r.n. członkostwo ZASP. Na zlecenie Min. WRiOP Ś. w warszawskiej wytwórni fonograficznej «Syrena Record» nagrał dla szkół w r. 1936 na płytę gramofonową trzy utwory Jana Kochanowskiego. Był inicjatorem odsłonięcia w Warszawie pomnika Wojciecha Bogusławskiego przed Teatrem Wielkim; z okazji tej uroczystości wyreżyserował sztukę „Bogusławski i jego scena” (wystawiona pt. „Wojciech Bogusławski”) i 25 IX t.r. wystąpił w niej jako król Stanisław August. Z okazji jubileuszu 50-lecia pracy teatralnej zagrał jeszcze 23 XI 1938 Króla w „Mazepie”, po czym ogłosił wycofanie się ze sceny.

Pod koniec l. trzydziestych, z inicjatywy Tymona Terleckiego, publikował Ś. w „Scenie Polskiej” artykuły wspomnieniowe: Wspomnienia o Modrzejewskiej i Meiningeńczykach w Warszawie (1937 z. 1—4), Wspomnienia z teatru krakowskiego (1938 z. 1), Spotkanie ze Stanisławskim (1938 z. 2—3) oraz Na scenie warszawskiej (1898—1906) (1938 z. 4; zeszyt ten dedykowano Ś-emu na jubileusz 50-lecia pracy artystycznej). Doprowadził do wydania nakładem Kasy Pożyczkowo-Wkładkowej Artystów Teatrów Miejskich ośmiu tomów „Pism Juliana Moersa z Poradowa” (właśc. Elżbiety Bośniackiej) pod redakcją Bogusława Adamowicza (W. 1937). W czasie okupacji niemieckiej działał w tajnym ZASP i na posiedzeniu Zarządu Głównego jesienią 1940 wezwał do bojkotu jawnych teatrów. W r. 1943 zarządzał Komitetem Opiekuńczym Kuchni Koleżeńskiej Aktorów Polskich; pomagał aktorom pochodzenia żydowskiego.

Ś. był jednym z najbardziej zasłużonych działaczy społecznych w dziejach polskiego teatru i jednym z najwybitniejszych aktorów swego czasu. Był «mężczyzną o ujmującej powierzchowności, szykownej postaci i ruchach szlachetnych, estetycznych», głos miał «dźwięczny, metaliczny nastrajający się na ton każdego uczucia» (Władysław Bogusławski, „Gaz. Pol.” 1896 nr 178). Złożone stany ducha oddawał przy pomocy najskromniejszych środków, był «mistrzem modernizmu scenicznego» („Kur. Warsz.” 1897 nr 195), wyróżniało go zrównoważenie «uczucia i refleksji» (tenże, „Gaz. Pol.” 1896 nr 178). Zagrał ponad sześćset ról, występując na scenie prawie 8 tys. razy; wyreżyserował ok. 150 sztuk. Już za życia odsłonięto jego popiersie w Domu Aktora w Skolimowie (1937, autorstwa Henryka Kuny, obecnie w siedzibie ZASP w Warszawie) oraz tablicę z płaskorzeźbą w Teatrze Narodowym (1938, autorstwa Apolinarego Głowińskiego).

Pod koniec powstania warszawskiego 1944 r. trafił Ś. do obozu w Pruszkowie, skąd 1 X t.r. Niemcy wywieźli go do Jędrzejowa. Zmarł tam w szpitalu 7 X 1944; pochowany na miejscowym nowym cmentarzu rzymskokatolickim, został w r. 1945 ekshumowany staraniem ZASP i pochowany obok drugiej żony w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim (pod murem przy ul. Tatarskiej, naprzeciw kw. 70—I). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim (1924) i Krzyżem Komandorskim (1938) Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi (1930), Złotym Wawrzynem PAL za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej (1936) i papieskim Orderem Pro Ecclesia et Pontifice.

Ś. był dwukrotnie żonaty. Dn. 29 IV 1905 w Warszawie poślubił Felicję Teodozję z Nowakowskich (1856 — 3 II 1912), wdowę po Aleksandrze Krywulcie (zob.); pasierbami Ś-ego były jej dzieci: Jan Kornel Krywult (zob.), Michalina Aleksandra Krywult (ur. 1875), żona Józefa Edwarda Steinauera, i Kazimierz Krywult (ur. 1879). Drugie małżeństwo zawarł 31 VII 1923 w kościele Świętego Krzyża w Warszawie z Felicją Florentyną Pichor (używała nazwiska Pichor-Śliwicka) (ok. 1872 — 1929), aktorką, od r. 1897 związaną z Teatrem Rozmaitości, występującą także w filmach. Ś. nie miał dzieci.

Fot. portretu przez Adama Koźniewskiego, w: Słown. Artystów Pol., IV; Fot. jako Romeo, w: „Pam. Teatr.” 1953 z. 2; — Artyści sceny polskiej w ZASP 1918—2008, W. 2008; Hahn W., Shakespeare w Polsce. Bibliografia, Wr. 1958; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. Teatru Pol.; — Bieńka M. O., Warszawskie Teatry Rządowe. Dramat i Komedia 1890—1915, W. 2003 (fot.); Domański P., Reżyserzy dramatu w Warszawskich Teatrach Rządowych 1901—1915, Wr. 1990 (fot.); Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1992; Jasińska Z., Na scenie teatru i życia, W. 2010; taż, Żywot Kazimierza Kamińskiego, W. 1976; Krasiński E., Stefan Jaracz, W. 1983; Kruk S., Życie teatralne w Lublinie (1782—1918), L. 1982; Lerski T., Syrena Record — pierwsza polska wytwórnia fonograficzna 1904—1939, W.—Nowy Jork (2004); Lorentowicz J., Józef Śliwicki, W. 1938 (wykaz ról i reż., fot.); Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie, Kr. 1997—2004 IV cz. 1—2; Romanowski A., Młoda Polska wileńska, Kr. 1999; Szczublewski J., Żywot Osterwy, W. 1973; Szletyński H., Kształtowanie się nowoczesnej sztuki aktorskiej w Polsce, Kr. 1981 s. 67—8; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811—1944, Wr. 1978; Wysiński K. A., Związek Artystów Scen Polskich 1918—1950, W. 1979; — Bogusławski W., Aktorzy warszawscy, W. 1962; Estreicher K., Flach J., Sprawozdania Komisji Teatralnej w Krakowie 1893—1911, W. 1992; Grzymała-Siedlecki A., Świat aktorski moich czasów, W. 1973; Kietlińska E., Wrażenia i wspomnienia młodej teatromanki, Kr. 2012; Lechoń J., Cudowny świat teatru, W. 1981; Lubicz-Lisowski J., Wspomnienia starego aktora, Kat. 1988 s. 110—14 (fot.); Rulikowski M., Józef Śliwicki, „Scena Polska” 1938 nr 4; tenże, Pół wieku pracy dla teatru, „Teatr” 1938 nr 3; Śliwicki J., Wspomnienia z teatru krakowskiego, w: Wspomnienia aktorów (1800—1925), W. 1963; Zawistowski W., Zasługi społeczne Józefa Śliwickiego, „Teatr” 1938 nr 3; Żeleński T. (Boy), Pisma, W. 1963—70 XIX, XXI—XXVII; — „Bibl. Warsz.” 1908 t. 4; „Echo Artyst.” 1938 nr 12; „Gaz. Lwow.” 1906 nr 236 (dot. siostry, Bronisławy), 1907 nr 95 (dot. brata, Daniela); „Gaz. Pol.” 1905 nr 108 (dot. żony, Felicji Teodozji); „Głos” 1918 nr 360; „Głos Warsz.” 1909 nr 3; „Ilustr. Kur. Codz.” 1934 nr 317; „Kur. Lwow.” 1892 nr 348 (dot. matki), 1912 nr 57 (dot. Felicji Teodozji), 1914 nr 201 (dot. brata, Leona); „Kur. Poranny” 1934 nr 317; „Kur. Warsz.” 1902 nr 20, 1905 nr 126; „Prosto z mostu” 1936 nr 48; „Przegl. Polit., Społ. i Liter.” 1905 nr 100 (dot. Felicji Teodozji); „Rampa” 1938 nr 1; „Scena Pol.” 1929 nr 19 (dot. żony, Felicji Florentyny); „Świat” 1910 nr 48; „Teatr” 1938 nr 3, 1959 nr 22; „Tydzień” 1886 nr 33; — Arch. Artyst. i B. Teatru im. J. Słowackiego w Kr.: Afisze; Arch. Narod. w Kr.: Spis ludności Krakowa 1890; Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Zaproszenie na jubileusz i VIII Zjazd ZASP, wycinki; IS PAN: Straus S., Repertuar 1914—15, 1915—16 (mszp.); Muz. Teatr. w W.: sygn. D. 121 II (listy); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. Świętego Krzyża w W.: Akt ślubu, nr 325/1923.

Tomasz M. Lerski i Roman Włodek